منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر علیه‌السلام
مشخصات
عنوان: منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر‌علیه‌السلام، مؤلف: مرجع عالیقدر آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی‌دام‌عزه‌العالی، ناشر: مرکز نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی صافی، محل نشر: قم، تعداد جلد: 3 جلد.
ویژگی‌ها
چندین دهه پیش از این، فقیه فرزانه و محققی گرانمایه، دامن همت به کمر زد و جامع‌ترین و کامل‌ترین اثر را پیرامون حضرت بقیةالله- ارواحنا فداه- به رشته تحریر در‌آورد و آن را منتخب‌الأثر نام نهاد.
این کتاب نه تنها «گزیده آثار وارده از پیشوایان معصوم (ع)» است، بلکه «برگزیده آثار تدوین یافته پیرامون امام عصر(ع)» نیز می‌باشد، و از سوی همایش گرامیداشت آثار مکتوب پیرامون آن امام محبوب ـ‌عجل الله تعالی فرجه الشریف‌ـ به عنوان برترین اثر تدوین‌یافته معرفی گردید.
مؤلف بزرگوار، این کتاب را با ذوق و حسن سلیقه خود در ده فصل و یکصد باب به رشته تحریر درآورده است. ایشان متن کامل احادیث را بدون تقطیع به صورت کامل و مستند از کتب چاپی و خطی مورد اعتماد و استناد با دقت هرچه تمام‌تر نقل فرموده است.
امتیاز بزرگ این اثر ماندگار به اسلوب کاملاً ابتکاری آن مربوط می‌شود. معظم‌له به هنگام نقل هر حدیثی فرازهای مختلف آن‌را بررسی کرده، یکی از آنها را که گویاتر، رساتر و مهم‌تر تشخیص داده‌اند برگزیده و متن کامل حدیث را در بابی که رابطه نزدیک‌تر با محتوای فراز برگزیده حدیث دارد، درج نموده‌اند. سند و متن و منبع آن‌را در آنجا یاد کرده‌اند، سپس فرازهای دیگر هر حدیث را با ابواب صدگانه کتاب منظور کرده و در پایان هر بابی تذکر داده‌اند که احادیث یاد شده در فلان فصل و در فلان باب نیز بر این موضوع دلالت می‌کند. این شیوه زیبا سبب شده، این اثر ارزشمند از آسیب‌های تقطیع حدیث محفوظ مانده، حجم کتاب نیز افزایش نیافته و چیزی ناگفته نماند.
از نگاه دیگران
بسیاری از دانشمندان بزرگ جهان اسلام در آثار خود، پیرامون کتاب منتخب الاثر سخن گفته‌اند، که به برخی از آنها در زیر اشاره می‌کنیم:
1. علامه مرحوم شیخ آقابزرگ تهرانی در موسوعه بزرگ خود «الذّریعة» پس از معرفی کتاب و مؤلف می‌نویسد: «این کتاب در 10 فصل تنظیم شده؛ هر فصلی در چند باب و هر بابی شامل چند حدیث، به نیکوترین ترتیب و زیباترین اسلوب، از کتب عامه و خاصه به رشته تحریر درآمده است. (الذریعة، ج22، ص367)
2. شهید مطهری نیز در کتاب سیری در سیره ائمه اطهار‌علیهم‌السلام فصلی را به معرفی کتاب منتخب الأثر اختصاص داده است و پس از ستایش فراوان از کتاب و مؤلف آن، مطالعه آن را به همگان توصیه نموده است.
3. حضرت آیت‌الله حاج شیخ جعفر سبحانی در این رابطه می‌نویسد: «ستایش این کتاب به علمای شیعه اختصاص ندارد، بلکه گروهی از علمای اهل سنت و بعضی از خاورشناسان نیز زبان به ستایش آن گشوده‌اند و این کتاب مرجع و منبع هر قلم به دستی است که بخواهد پیرامون حضرت ولی عصر – ارواحنا فداه – مطلب بنویسد؛ زیرا مؤلف بزرگوار همه روایات مربوط به آن حضرت را یک جا گرد آورده و در تبویب و تنظیم آن حسن سلیقه به کار بسته است.»
از زبان مؤلف
مرحوم آیت الله العظمی بروجردی‌اعلی‌الله‌مقامه‌الشریف، از من خواستند کتابی درباره حضرت ولی عصر، عجّل‌الله‌‌تعالی فرجه الشّریف، تألیف کنم. بنده هم اطاعت کردم و کتابی را تدوین کردم که بیست و هشت باب داشت. به ایشان نشان دادم. خیلی خوشحال شدند. گفتند: «همین خوب است.» من شروع کردم و بعد به صد باب رسید.
تألیف این اثر دو سه سالی طول کشید. من غیر از وقتی که صرف درس آیة‌الله بروجردی می‌کردم، در بقیه اوقات حتی موقع غذاخوردن در فکر نوشتن کتاب منتخب‌الاثر بودم، چون در این کتاب ابتکاراتی به‌کار رفته است که در هیچ کتابی سابقه ندارد.
اگر این کتاب را به سبک کتاب‌های قبل از آن می‌نوشتم شاید ده‌جلد کتاب می‌شد. سعی کردم در هر باب به روایت‌هایی که در ابواب دیگر آمده است اشاره کنم و تواتر عناوین روایات را بیان کنم و این کاری ابتکاری بود که سابقه نداشت. چنین کاری خیلی فکر و تأمل می‌خواهد؛ آدم باید تأمل کند و دلالت هر روایتی را ببیند که به چه موضوعی اشاره دارد.
بنده تمام کتاب‌هایی را که در مقدمه‌ی منتخب الاثر نوشته‌ام، دیده‌ام و همه را خوانده‌ام، مثلاً چهارده جلد تاریخ بغداد از اول تا به آخر خواندم تا چند روایت پیدا کنم. به مصادر زیادی از مصادر عامه و خاصه مراجعه کرده و هر کدام را جداگانه نوشتم و تمام مطالب بلاواسطه، نقل شده است. البته اگر روایتی از کتابی نقل می‌شد، مجدداً آن را از کتاب دیگری نقل نمی‌کردم. در مجموع در این کتاب از حدود 65 منبع اهل سنت و 95 منبع شیعه استفاده شده است.
مطالب کتاب
فصل اول: اشاره به احادیثی است که به صراحت بر تعداد امامان دلالت می‌کنند و تصریح دارند که امامان معصوم به تعداد نقبای بنی‌اسرائیل دوازده تن بودند که اول آنان امیرالمؤمنین علی(ع) است و دوازدهمین آنها حضرت مهدی (ع) می‌باشد.
مؤلف بزرگوار این فصل را در هشت باب قرار داده و متن کامل 243 حدیث را درج نموده و به 663 فراز، از فرازهای احادیث دیگر ابواب ارجاع داده است.
فصل دوم: احادیث مشتمل بر نوید ظهور آخرین مصلح غیبی، از عترت رسول اکرم(ص)، از تبار حضرت فاطمه(س)، از نسل امیرالمؤمنان(ع)، از اولاد امام حسین(ع) و از صلب امام حسن عسگری(ع) است.
این فصل در 49 باب تنظیم شده، و متن کامل 252 حدیث را در بر دارد، و4076 فراز، از فرازهای یاد شده دردیگر فصل‌ها ارجاع داده است.
فصل سوم: تاریخ ولادت حجت یزدان، سرگذشت امام گرامی، معجزات حضرت ولی عصر ـ ارواحنا فداه ـ و داستان نیک‌بختانی که در عهد امام عسکری(ع) توفیق تشرف به محضر قبله موعود را پیدا کرده‌اند.
این فصل در سه باب تنظیم شده، و 34 حدیث را در بردارد، به 108 حدیث نیز ارجاع داده است.
فصل چهارم: معجزات حضرت بقیّة الله ـ ارواحنا فداه ـ در غیبت صغرا، زندگانی نوّاب خاصّ و داستان باز یافتگان به پیشگاه آن حضرت، پس از رحلت امام عسکری(ع) آمده است.
این فصل در سه باب تنظیم شده، و 53 حدیث را در بر دارد و به 21 حدیث دیگر ارجاع داده است.
فصل پنجم: معجزات حضرت بقیة الله ـ ارواحنا فداه ـ در غیبت کبرا و سرگذشت سعادتمندانی است که در عصر غیبت کبرا به محضر مقدس آن حضرت شرفیاب شده‌اند.
این فصل در دو باب تنظیم شده، و 16 حدیث را در بردارد و به 9 حدیث دیگر ارجاع داده است.
فصل ششم: درباره کیفیت ظهور، نشانه‌ها و فتنه‌های پیش از ظهور، سال و ماه و محل ظهور، خروج سفیانی و دجال، بانگ آسمانی، کیفیت بیعت و ممنوعیت تعیین وقت است.
این فصل در 11 بات تنظیم شده، و 128 حدیث را در بر دارد، و به 92 حدیث دیگر ارجاع داده است.
فصل هفتم: فتوحات بی‌نظیر، ظاهر شدن گنج‌های زیرزمین، فرود آمدن حضرت عیسی(ع)، کشتن دجّال، پیکار با سفیانی، تکامل عقل‌ها، آبادانی جهان و پر شدن روی زمین با عدل و داده، موضوعات این فصل‌اند.
این فصل در 12 باب تنظیم شده، و 37 حدیث را در بردارد، و به 209 حدیث دیگر ارجاع داده است.
فصل هشتم: فضایل و مناقب اصحاب 313 گانه آن حضرت، رشادت و صلابت آنان است.
این فصل در دو باب تنظیم شده، و 9 حدیث را در بردارد و به 10حدیث دیگر ارجاع داده است.
فصل نهم: درباره مدت حکومت، دعوت، سیرت، خوراک، پوشاک و شیوه زندگی آن حضرت است.
این فصل در سه باب تنظیم شده، و7 حدیث را در بردارد و به 22حدیث دیگر ارجاع داده است.
فصل دهم: پیرامون انتظار فرج، وظایف شیعیان در عهد غیبت، فضیلت درک محضر، پیروی و اعتقاد به آن حضرت، حرمت انکار، کیفیت تسلیم بر آن حضرت و برخی از دعاهای صادره از ناحیه مقدسه است.
این فصل در 7 باب تنظیم شده، و51 حدیث را در بردارد و به 77حدیث دیگر ارجاع داده است.
بنابراین تعداد فصل‌های کتاب: 19، تعداد باب‌ها: 100، تعداد احادیث:830 ، تعداد ارجاعات: 5387 و مجموع احادیث و فرازهای ارجاع شده، 6217 می‌باشد.
مؤلف بزرگوار در مقدمه و پاورقی‌ها به مطالب ارزنده فراوانی اشاره کرده‌اند که به تعداد اندکی از آنها با ذکر صفحات کتاب بر اساس چاپ اول اشاره می‌کنیم:
1ـ اثبات تواتر احادیث مهدویت به نقل از بزرگان اهل سنت؛ از قبیل: شوکانی، ابن حجر، ابن صبان، ابن ابی الحدید، زینی دحلان، سویدی، شبلنجی، برزنجی، گنجی شافعی و ... (صفحه 3- 6)
2ـ نقل اعترافات 65 نفر از بزرگان اهل سنت بر وجود حضرت بقیة الله – ارواحنا فداه – و اینکه او فرزند بلافصل امام حسن عسکری(ع) است. (صفحه 320-340)
3ـ رد استبعاد طول عمر (صفحه 274-283)
4ـ رد افسانه سرداب (صفحه 371-373)
5ـ رد بر کج اندیشانی چون ابن خلدون و احمد امین مصری. (صفحه 5-7)
6ـ رازهای غیبت. (صفحه 266-269)
7ـ رازهای مخفی بودن ولادت. (صفحه 286-287)
8 ـ راز تشبیه آن حضرت در عصر غیبت به خورشید پشت ابر. (صفحه 271-272)
9ـ رد مهدویت نوعی و اثبات مهدویت شخصی. (صفحه 40)
10ـ اثبات عدم انطباق احادیث خلفای دوازده گانه، جز با پیشوایان معصوم (ع). (صفحه 14-23)
11ـ اسامی چهل تن از بزرگان عامه که احادیث حضرت مهدی (ع) را در کتب حدیث آورده‌اند. (صفحه 35).
